Ο θάνατος, δηλαδή, η μετάβαση του σαρκιου μας σε κατάσταση αποσύνθεσης και φθοράς, απασχολεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια το γένος μας, που από την αρχή της ύπαρξης του, έζησε και συνεχίζει να ζει κάτω απο κακουχίες και δυσχέρειες. Σαν φυσικό επακόλουθο αυτών έρχεται και ο θάνατος. Ο θάνατος μας, μπορεί να έχει φυσικά αίτια ή και όχι. Μπορεί να ζήσεις άλλα 100 χρόνια και να δεις δισέγγονα, ή μπορεί και εκεί που τρως μια μεγάλη πιρουνιά απο την αστακομακαροναδα σου ένα ζεστό απομεσήμερο του Αυγούστου να πνιγεις και να ταξιδέψει (τουλάχιστον ευτυχής). Μετά απο τόσα χρόνια που ζει παρέα με τον θάνατο το ανθρώπινο γένος μας, ήταν λογικό να έχει δημιουργήσει εναν πολιτισμό, φιλοσοφία, ήθη, έθιμα και παραδώσεις που σχετίζονται με την μετάβαση του σώματος μας σε τόπο χλοερό.
Με αυτό το άρθρο θα ρίξουμε μια πρώτη ματιά στο κομμάτι του πολιτισμού και συγκεκριμένα στο υποσύνολο της κουλτούρας. (Η λέξη αυτή είναι δανική απο την Γερμανική λέξη Kultur που σημαίνει την καλλιέργεια του πνεύματος, την παιδεία αλλά και το σύνολο της πνευματικής παράδοσης και δημιουργίας ενός κοινωνικού συνόλου.)
Προϊστορικοί χρόνοι
Ανα τον κόσμο απο τα αρχέγονα χρόνια μέχρι και σήμερα, έζησαν και κυριάρχησαν χιλιάδες πολιτισμοί και φυλές. Ένας απο τους βασικούς άξονες πάνω στους οποίους στηριζόταν οι κοινωνία τους αυτή είναι και το φαινόμενο της θνησιμότητας (που τώρα χάρης την προηγμένη φαρμακευτική και ιατρική έρευνα είναι κατα πολύ μειωμένη).
Ένα απο τα πιο παλιά παραδείγματα για το ποσο πολυ ο άνθρωπος σκεφτόταν τον θάνατο, είναι η αναπαράσταση στον τοίχο του σπηλαίου Λασκω στη Γαλλία, όπου ο πρωτόγονος άνθρωπος, για πρώτη φορά ζωγράφισε τον εαυτό του στον τοίχο της σπηλιάς πεθαμένο ή χτυπημένο και ετοιμοθάνατο ύστερα απο μάχη με βίσονας.
Αίγυπτος
Στη αρχαία κοινωνία της γειτονικής μας Αιγύπτου, με της πυραμίδες και της μούμιες της, φαίνεται αυτή η χαρακτηριστική σχέση του ανθρώπου με τον θάνατο. Τα μνημεία, οι επιγραφές και η πληθώρα αντικείμενων γύρω από τους νεκρούς μας δείχνουν μια σύνθετη πίστη για την μεταθανάτιο ζωή.
Μετά τον θάνατο ακολουθούσε η μουμιοποίηση, η οποία γινόταν όχι για να διατηρηθεί το σώμα όπως έχει, αλλά για να φτιαχτεί εκ νέου για να μπορέσει να διαρκέσει για μια αιωνιότητα. Τω σώμα ήταν το υλικό κομμάτι του νεκρού και υπήρχε μαζί με το "Κα", το "Μπα", το όνομα του νεκρού και την σκιά του. Η μουμιοποίηση γινόταν γιατί οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν πως το "Κα", μια οντότητα (ή δύναμη) στενά συνδεδεμένη με τον υλικό κόσμο και μάλιστα το σώμα μας, μπορούσε να φάει, να πιει, να μυρίσει και να απολαύσει τη μεταθανάτια ζωή, όπως και όταν ο άνθρωπος ζούσε. Η ψυχή, το "Μπα" δεν μπορούσε να ζήσει έξω απο το σώμα και θα έπρεπε να αναγνωρίζει το σώμα της για να γυρίσει πίσω σε αυτό ανα τακτά χρονικά διαστήματα, αλλιώς θα εξαφανιζόταν . 'Ετσι η μουμιοποίηση ήταν απαραίτητη για ενα άτομο, ώστε να φτάσει στην μεταθανάτια ζωή και να την απολαύσει.
Βέβαια, να αναφερθεί οτι πριν την συχνή χρήση της μουμιοποίησις οι Αιγύπτιοι συνήθιζαν να αφήνουν τα κουφάρια των νεκρών τους στην έρημο γιατί δεν είχε υγρασία και διατηρούνταν. Τέλος καλό θα ήταν να σημειωθεί οτι η λέξη νεκρός, δεν χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Αίγυπτο.
Μεσοποταμία
Οι Μεσοποτάμιοι, ένας πολιτισμός που βρισκόταν εκεί που βρίσκετε το σημερινό Ιράκ τώρα είχαν μια τελείως διαφορετική οπτική για τον θάνατο. Για αυτούς, ο θάνατος ήταν κάτι που έπρεπε να φοβόμαστε. Στην παράδοση της Μεσοποταμίας, οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν απο την ένωση πηλού με το αίμα ενός θυσιασμένου θεού. Έτσι, σχεδόν αθάνατο, το πνεύμα τους, δεν πέθαινε μετά θάνατο, αλλά παρέμενε σε μια αέναη περιπλάνηση κάτω απο την γη, στο σκοτάδι να τρώει μόνο σκόνη και πηλό σε ένα μέρος χωρίς πόσιμο νερό. Ο μόνος τρόπος για να γλυτώσεις απο αυτή την ύπαρξη, είναι οι απόγονοι σου να σου παρέχουν φαγητό και θυσίες.
Οι νεκροί αντιμετωπίζονταν με φόβο. Πιστεύεται οτι οι ψυχές που είχαν μαρτυρήσει, δολοφονηθεί ή ήταν κακές μπορούσαν να δραπετεύσουν απο τον κατω κόσμο και να μπουν στα κορμιά των ζωντανών απο τα αφτιά τους. Παρόμοιος, οι νεκροί μπορούσαν να ξεσηκωθούν και να βασανίσουν τους ζωντανούς αν δεν είχαν κανονική κηδεία. Για αυτό ακόμα και οι εχθροί ύστερα απο μάχη έπρεπε να έχουν μια σωστή κηδεία. Οι περισσότεροι αρχαίοι Μεσοποτάμιοι θάβονταν σε νεκροταφεία, αλλά σώματα βρεφών έχουν βρεθεί και κάτω απο σπίτια και ολος περίεργος μεσα σε σκεύη μαγειρικής.
Λόγο του προσκείμενης και δυσοίωνης μεταθανατον ζωής, τι και αν ήσουνα καλός ή κακός οσο ζούσες, δεν είχες ελπίδα να ηρεμήσεις ουτε στον άλλο κόσμο.
Στα αρχαία κείμενα της Μεσοποταμίας, διαβάζουμε για την θεα Ισταρ η οποία για να περάσει τις πύλες του κάτω κόσμου, έπρεπε να αφήσει πίσω της ολα τα υπάρχοντα της πριν συναντήσει την Ερεσκιγκαλ, την βασίλισσα του κάτω κόσμου. Παρόλα αυτά αντικείμενα άξιας είναι κοινά σε τάφους της Μεσοποταμίας.
Αρχαία Ελλάδα Και Ρώμη.
Ο τρόπος διαχείρισης του θανάτου στη αρχαία Ελλάδα και στην Ρώμη ήταν παρεμφερής, μιας και οι Ρωμαίοι στους πρώτους αιώνες της ανάπτυξης τους δανείστηκαν πολλά στοιχεία απο τον Ελληνικό πολιτισμό και την θεολογία. Αυτό σημαίνει οτι ο τρόπος που έβλεπαν την μεταθανάτιο ζωή είχε πολλά κοινά. Και οι δυο πίστευαν σε παρεμφερείς θεούς καθώς και αφέντες του κάτω κόσμου. Ο Άδης στην Ελλάδα και ο Πλούτωνας στην Ρώμη, που διοικούσαν τις ψυχές των νεκρών με την γυναίκες τους (Περσεφόνη και Προσπερινα αντιστοιχία).
Μετά τον θάνατο λοιπόν, οι ψυχές οδηγούνταν σε τρεις δικαστές για να τους δοθεί ο δρόμος που θα πάρουν. Είτε στον ἀσφόδελο λειμών, είτε στα βάθη του Τάρταρου. Σε μερικές περιπτώσεις, αν η ψυχή υπήρξε καλή στην διάρκεια της ζωής της, οδηγούνταν στα Ηλύσια Πεδία, μέρος για ήρωες και θεούς. Στον δρόμο για τον Άδη, θα έπρεπε να πάρεις το καράβι του Χάροντα για να διαβείς τα νερά της Στυγος. Ένα νόμισμα τοποθετούνταν στο πτώμα του νεκρού (ή στο στόμα) σαν ανταμοιβή προς τον Χάρων. Μερικοί έβαζαν και μελόπιτες στους τάφους των νεκρών για να τις δώσουν οι νεκροί στον τρικέφαλο κέρβερο που φίλαγε τις πύλες.
Μια κανονική ταφή ήταν σημαντική για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, που πίστευαν οτι οι νεκροί μπορούσαν να περιπλανώνται ως φαντάσματα αν οι ζωντανοί δεν φροντίσουν για την σωστή ταφή τους. Στην Ελλάδα η αθανασία μπορούσε να αποκτηθεί μόνο μέσω της ανάμνηση των ζωντανών. Για αυτό ανεγείρονταν, τύμβοι, τάφοι, περίτεχνες στήλες και αγάλματα. Οι Ρωμαίοι παίρναν τον θάνατο εξίσου σοβαρά, για αυτό πολλοί εκ αυτών έχτιζαν τον τάφο τους εν ζωή.
Αν και στην πρώιμη Ρώμη οι περισσότεροι νεκροί είχαν μια κανονική ταφή , στους μετέπειτα αιώνες η αποτέφρωση έγινε δημοφιλής, με βαζάκια με στάχτη να θάβονται κάτω απο λαμπρά μνημεία. Παρά την δημοτικότητα της αποτέφρωσης οι Ρωμαίοι κράτησαν ενα παράξενο έθιμο με την ονομασία Os resectum στο οποίο ενα δάχτυλο κοβόταν και τοποθετούνταν εκεί που είχε θαφτεί η τεφροδόχος. Εικάζεται οτι ίσως να ήταν μια συμβολική ταφή μετά την αποτέφρωση.
Τόσο για τους Ρωμαίους, όσο και τους Έλληνες η προσοχή για τον νεκρό συνεχιζόταν και αρκετά μετά την κηδεία. Οι Έλληνες πίστευαν οτι οι νεκροί μπορούσαν να τους φοβερίσουν αν δεν κάναν θυσίες. Οι Ρωμαίοι πίστευαν και αυτοί το ίδιο μέχρι τρέλας, μιας και συνδύαζαν σωλήνες τροφής στον τάφο ώστε να ταΐζουν και να ποτίζουν τον νεκρό.
Κίνα
Στην αρχαία Κίνα πίστευαν ότι ο θάνατος είναι μια συνέχεια της Ζωής. Δηλαδή, οτι όταν κάποιος πεθαίνει, απλά συνεχίζει κάπου αλλού την ζωή του κανονικά. Οπότε έκαναν εφόδια για αυτούς που είχαν πεθάνει να τις πάρουν μαζί τους στην μεταθανάτια ζωή.
Ευγενείς και γαλαζοαίματοι παίρναν μεταθανατον πράγματα που ανταγωνίζονταν αυτά που είχαν σαν ζωντανοί. Στις πρακτικές ταφής της δυναστείας των Σανγκ (1600-1046 ΠΧ) συνηθιζόταν να παίρνουν δούλους και ερωμένες μαζί τους στον τάφο και αυτό που κάνει περισσότερη εντύπωση απο ευρήματα τέτοιων τάφων είναι οτι οι μελετητές πιστεύουν οτι θάβονταν ζωντανοί. Καθώς όμως ο χρόνος περνούσε αυτό σταμάτησε. Στην δυναστεία των Χαν (206π.χ. - 220 μ.χ.) κεραμικά είδωλα άρχισαν να γίνονται δημοφιλή. Ο τάφος του Λιου Σενγκ στο Μαντσενγκ είχε σχεδιαστεί σαν κανονικό σπίτι, πλήρες με παράθυρα, πόρτες, στάβλους, αποθήκες, βιβλία μαγειρικής και τουαλέτες, ενώ η ανακάλυψη των Πολεμιστών Τερακότα το 1974 μας εκθεσε σε έναν τύμβο με 8.000 στρατιώτες, 130 άρματα,, 520 άλογα, 150 ιππείς, ακροβάτες, τοξότες και αξιωματικούς.
Πηγές:
Andre Leroi-Gourhan and Annette Michelson, The Religion of the Caves: Magic or Metaphysics?, October 37, The MIT Press
Cooper, J. S., "The Fate of Mankind: Death and the Afterlife in Ancient Mesopotamia."
Death and the Afterlife: Perspectives of World Religions, ed. Hiroshi Obayashi. Greenwood Press, 1992.
Cohen, A. C., Death Rituals, Ideology, and the Development of Early Mesopotamian Kingship: Toward a New Understanding of Iraq’s Royal Cemetery of Ur. Leiden and Boston: Brill/Styx, 2005.
Durant, W. Our Oriental Heritage. Simon & Schuster, 1954.
Barrett, C. E. "Was Dust Their Food and Clay Their Bread? Grave Goods, the Mesopotamian Afterlife, and the Liminal Role of Inana/Ishtar." Journal of Ancient Near Eastern Religions 7 (2007).
Peter Toohey, "Death and Burial in the Ancient World," in The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome. Oxford University Press. 2010.
Garland, Robert The Greek Way of Death. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1985.
Grant, Michael, and John Hazel Who's Who in Classical Mythology. London: Dent, 1993.
Heller, L. John, Burial Customs of the Romans, (Washington: Classical Association of the Atlantic States, 1932
John H Taylor. Death and the Afterlife in Ancient Egypt. London: British Museum Press. 2001.
Jan Assmann. Death and Salvation in Ancient Egypt. Cornell University Press. 2001
Hornung, Erik. The Ancient Egyptian Books of the Afterlife. Cornell University Press.1999.
0 comments :
Δημοσίευση σχολίου