Η έννοια του έρωτα στον Πλάτωνα.

Συχνά, ακούμε την φράση «πλατωνικός έρωτας» όταν κάποιος θέλει να αναφερθεί στον πνευματικό ή «εγκεφαλικό έρωτα». Άραγε ο μεγάλος φιλόσοφος προσέδιδε την ίδια σημασία στον έρωτα; Αυτό το ερώτημα με απασχόλησε και έκανα έρευνα περί του θέματος! Για να δούμε λοιπόν…

Ο έρωτας στον Πλάτωνα έχει διαφορετικές πτυχές. Η λέξη «εύνοια» σημαίνει στην αφοσίωση, η «αγάπη» τον συναισθηματικό δεσμό, η «στοργή» την τρυφερότητα, ο «πόθος» ή «ίμερος» την επιθυμία, η «μανία» το αχαλίνωτο πάθος, η «οικειότης» ή «συγγένεια» την ιδέα κάποιου πράγματος εκ φύσεως συγγενικού.

Η «φιλία» είναι η έννοια που βρίσκεται πιο κοντά στον «έρωτα». Διακρίνεται στην «φυσική» φιλία (ανάμεσα σε άτομα που έχουν το ίδιο αίμα), την «ξενική» (που αναπτύσσεται ανάμεσα σε φιλοξενούντα και φιλοξενούμενο), την «εταιρική» (που αναπτύσσεται ανάμεσα σε φίλους), την «ερωτική» (ανάμεσα σε πρόσωπα του ίδιου ή διαφορετικού φύλου) και την «φιλοσοφική» (αναζήτηση του Αγαθού). Η φιλία ξεκινάει από την θέαση της σωματικής ομορφιάς και μόνο όταν αναπτυχθούν συναισθήματα μετατρέπεται σε έρωτα.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο έρωτας σχετίζεται άμεσα με την παιδεραστία. Μάλλον εμφανίστηκε στην Ελλάδα από την εποχή της καθόδου των Δωριέων. Η διάδοση της οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η κοινωνία ήταν ανδροκρατούμενη, που είχε ως αποτέλεσμα την στροφή προς τα νεαρά αγόρια.

Ο Έρως προσέλαβε ιδιαίτερη αξία στο φιλοσοφικό σύστημα του Πλάτωνος. Ειδικότερα ο Έρως έχει δύο σημασίες: αφενός μεν δηλώνει το συναισθηματικό δεσμό που πρέπει να υπάρχει μεταξύ δασκάλου και μαθητού, αφετέρου δε εκφράζει την τάση του ανθρώπου να γνωρίσει, μέσα από την ανάμνηση, τις ιδέες. Εν αντιθέσει προς τους εκπροσώπους τις σοφιστικής κίνησης, οι οποίοι δίδασκαν τους μαθητές τους επί αμοιβή, ο Σωκράτης, ο οποίος κατά τον Πλάτωνα αποτελούσε το υπόδειγμα του δασκάλου, αναλάμβανε να διδάξει τους νέους που προσέρχονταν σε αυτόν χωρίς χρήματα βασιζόμενος στην αμοιβαία έλξη, η οποία θα έπρεπε να υπάρχει μεταξύ αυτού και των μαθητών του. Ο μεν δάσκαλος, ο Σωκράτης, παρείχε στους μαθητές του τις γνώσεις του και την πείρα του, ενώ οι τελευταίοι αυτοί του προσέφεραν τη δροσιά και το κάλλος της νεότητας των. Η σχέση αυτή μεταξύ δασκάλου και μαθητή, που αναπτυσσόταν σταδιακά και προοδευτικά, είχε ως απόληξη την αβίαστη δημιουργία ερωτικού δεσμού μεταξύ των.

Εκτός, όμως, από την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ δασκάλου και μαθητή, ο έρως, κατά τον Πλάτωνα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, εξέφραζε και την έντονη τάση του ανθρώπου να θυμηθεί τις ιδέες, τις οποίες η ψυχή του, πριν γεννηθεί αυτός, είχε γνωρίσει στον ουράνιο τόπο, όπου είχε περιαχθεί. Η διαδικασία της ανάμνησης, μέσω της οποίας μπορεί ο άνθρωπος να συλλάβει τις ιδέες, αποτελεί, κατά τον Πλάτωνα, βασικό συστατικό του έρωτος. Ο ερωτευμένος άνθρωπος ανακαλεί πάντοτε στη μνήμη του το πρόσωπο που αποτελεί το αντικείμενο του ερωτά του, όποτε συμβαίνει να μη βρίσκεται κοντά σε αυτό. Αντίθετα, όταν το πρόσωπο που αποτελεί το αντικείμενο του έρωτα κάποιου, περάσει στη λήθη και ο τελευταίος αυτός παύσει να το σκέπτεται, σημαίνει ότι δεν είναι ερωτευμένος πλέον με αυτό. Η ανάκληση, λοιπόν, των ιδεών στην ψυχή του ανθρώπου, μέσα από τη διαδικασία της ανάμνησης, δηλώνει μία σχέση ερωτική του ανθρώπου προς τις ιδέες. Η ερωτική σχέση του ανθρώπου προς τις ιδέες, κατά τον Πλάτωνα, δεν δημιουργείται αυτόματα, αλλά αναπτύσσεται προοδευτικά. Ειδικότερα, σε σχέση προς την ιδέα του ωραίου ο Πλάτων διέκρινε τέσσερα στάδια -το σωματικό, το ηθικό, το γνωστικό και το ιδανικό-, διά των οποίων χρειάζεται να διέλθει η ψυχή του ανθρώπου, προκειμένου να συναφθεί η ερωτική σχέση της με την ιδέα της ομορφιάς. Το πρώτο από τα τέσσερα αυτά στάδια, το σωματικό, συνίσταται στη θέα των ωραίων σωμάτων. Η συνειδητοποίηση εκ μέρους της ψυχής του φυσικού και σωματικού κάλλους αποτελεί για αυτήν την αφορμή, για να θυμηθεί την ιδέα του ωραίου ή της ομορφιάς. Στη συνέχεια, κατά το δεύτερο, το ηθικό, στάδιο, η ψυχή μεταβαίνει από τη συνειδητοποίηση της ομορφιάς των αισθητών σωμάτων στη συνειδητοποίηση της ηθικής ομορφιάς των «επιτηδευμάτων», δηλαδή των διαφόρων ενασχολήσεων. Κατόπιν, κατά το τρίτο, το γνωσιολογικό, στάδιο, η ψυχή ανάγεται σε μία ανώτερη μορφή ερωτικής σχέσης, όπου αντικείμενο πλέον του ερωτά της είναι η ομορφιά που παρέχουν τα «μαθήματα», δηλαδή οι γνώσεις.

Ο έρωτας ως παιδί της Πενίας (στέρηση) και του Πόρου (πλησμονή) συναιρεί στη μορφή του αρμονικά τις πλέον αντιθετικές ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης: το πεπερασμένο και το άπειρο. Το κοίτασμα βρίσκεται στο διαλεκτικό γεγονός της πλησμονής και της στέρησης ως μυστήριο που λειτουργεί σωστικά για τον έρωτα. Μόνη η πλησμονή χωρίς τη στέρηση και την απορία οδηγεί στο θάνατο του έρωτα. Ο έρωτας είναι η σύνθεση των αντιθέτων, που με το διαρκή πόθο για το ωραίο επιδιώκει την ιδεώδη μορφή της τελειότητας.

Συνεπώς, από τα παραπάνω βλέπουμε εύκολα πως η έννοια του «πλατωνικού έρωτα» σήμερα είναι κάπως παρεξηγημένη. Προτού βιαστείτε να την χρησιμοποιήσετε σαν καραμέλα, σκεφτείτε τα παραπάνω!

                                                               -Χριστίνα Σταθοπούλου

SHARE SHARE SHARE

G L Laurentis

I love creative writing. I start a story without any planning and end it when i feel its time to move to another story. You can say I improvise almost everything. Well when I say everything I mean everything. Life is all about small or big incidents that move you forth or back. So without further ado, welcome and enjoy your stay!