Μια έννοια που ακούω
συνεχώς γύρω μου τελευταία είναι η
έννοια της «αλλοτρίωσης». Τι είναι
λοιπόν η αλλοτρίωση; Αν ρίξουμε μια
ματιά στην τηλεόραση θα πάρουμε μια
πολύ καλή γεύση: τηλεσκουπίδια αλά Big
Brother, βλακώδεις και ανούσιες «εορταστικές
εκπομπές» ακόμα και σήριαλ που
διαδραματίζονται στο αποπνιχτικό
περιβάλλον των διαδρόμων των νοσοκομείων
κερδίζουν μαζικά ακροατήρια, χτυπώντας
συχνά ρεκόρ τηλεθέασης. Το ερώτημα είναι
γιατί; «Δεν έχουν τίποτα καλύτερο να
κάνουν» αναρωτιούνται, δήθεν αθώα, οι
ηθικολόγοι κουνώντας ταυτόχρονα με
θλίψη το κεφάλι για την υποτιθέμενη
«έλλειψη αξιών» και την «κατάντια» της
σημερινής κοινωνίας;
Το πρόβλημα θα ήταν
μικρό αν αυτές οι απόψεις περιορίζονταν
σε αυτούς τους θλιβερούς κύκλους της
συντηρητικής υποκρισίας. Αλλά δεν
περιορίζονται εκεί: η άποψη ότι η σημερινή
κοινωνία έχει «κάψει», με την συνεχή
πλύση εγκεφάλου, τα μυαλά των ανθρώπων
είναι πλατιά διαδεδομένη. Η «αλλοτρίωση»
είναι, για τους περισσότερους ανθρώπους,
απλά ένα συνώνυμο για αυτό το «κάψιμο
του εγκεφάλου» Η αλλοτρίωση, λένε, είναι
ατομικό πρόβλημα. Και το ίδιο και η μάχη
εναντίον της: σβήστε την τηλεόραση,
κλείστε τα αφτιά σας στις Κίρκες του
καταναλωτισμού, αδειάστε το μυαλό σας
από τη σαβούρα του σχολείου, της εκκλησίας,
της οικογένειας…
Η αλλοτρίωση, όμως,
δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Ούτε βρίσκεται
στα μυαλά μας. Η αλλοτρίωση μπορεί να
μας σπρώχνει στις λάθος ιδέες -στο να
πιστεύουμε τα ψέματα της εκκλησίας ή
της διαφήμισης. Αλλά η ίδια δεν είναι
ούτε ιδεολογία, ούτε ψεύτικη συνείδηση.
Η αλλοτρίωση βρίσκεται έξω από τα
κεφάλια μας, στον πραγματικό, υλικό,
κόσμο που μας περιβάλλει.
Τις πρώτες μας ιδέες
για την αλλοτρίωση τις χρωστάμε στον
Γκέοργκ Βίλχελμ Φρήντριχ Χέγκελ ή αλλιώς
Έγελο, τον μεγαλύτερο φιλόσοφο του 19ου
αιώνα που επηρέασε με το έργο του και
τον Μαρξ και τον Ένγκελς και όλους τους
επαναστάτες της εποχής του. Επηρέασε
βαθιά τη δυτική φιλοσοφία και έγινε
γνωστός για τη διαλεκτική θεωρία του.
Επηρεάσθηκε από τη μεγάλη γαλλική αστική
επανάσταση και υιοθέτησε αντιπολιτευτικές
θέσεις (κατά της φεουδαρχικής απολυταρχίας,
υπέρ συνταγματικής μεταρρύθμισης
κ.λπ.). Έχει γράψει τη διάσημη και σπουδαία
Φιλοσοφία του Δικαίου. Στιγματίστηκε
ως αντιφιλελεύθερος φιλόσοφος και
υμνητής της πρωσικής απολυταρχίας.
Ο Χέγκελ είναι ο "φιλόσοφος των αστικών επαναστάσεων". Για τον Χέγκελ η αλλοτρίωση κύρια και θεμελιακά εκφράζεται στο θρησκευτικό και πολιτικό πεδίο: ο άνθρωπος, αποσπασμένος από τον οικείο του χώρο του αρχαίου Άστεως οπού βρισκόταν σε μια «υποστασιακή» ενότητα με τον εαυτό του και την ολότητα, συμμετέχοντας ως πολίτης ελεύθερος στην πραγμάτωση της Ιδέας μέσα στον κόσμο, βρίσκεται ως δυστυχισμένη συνείδηση σ’ έναν κερματισμένο και διχασμένο κόσμο, οπού έχοντας πάψει να είναι ο δημιουργός του υφίσταται την ιστορία και περιέρχεται στην κατάσταση του υπηκόου. Την απώλεια της Πόλεως αναπληρώνει τώρα η φανταστική συγκρότηση μιας ουράνιας civitas deis, που εκφράζει τη λαχτάρα της επαναπόκτησης της «αλλοτριωμένης» ανθρώπινης ουσίας.
Η αλλοτρίωση, για τον Χέγκελ, ήταν
συνδεδεμένη με την εργασία. Οι άνθρωποι,
έλεγε, μετατρέπουν με την εργασία τους
τις ιδέες τους σε πραγματικότητα, σε
μια πραγματικότητα όμως που βρίσκεται,
από την φύση της, έξω από αυτούς. Με την
εργασία του, έλεγε, ο άνθρωπος "αποξενώνεται"
από τα ίδια του τα δημιουργήματα -που
γίνονται «αλλότρια», αυτονομούνται από
τον δημιουργό τους, αποκτούν μια ζωή
ανεξάρτητη από αυτόν και όχι σπάνια
στρέφονται ακόμα και εναντίον του. Για
τον Χέγκελ ο άνθρωπος ήταν κάτι σαν τον
μαθητευόμενο μάγο του παραμυθιού -μπορεί
να βάλει μπροστά την μηχανή που φτιάχνει
αλάτι αλλά ύστερα η μηχανή αυτονομείται,
παύει να υπακούει στα μαγικά του και ο
κόσμος ολόκληρος αρχίζει να καλύπτεται
από αλάτι. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε
είναι να κηρύξουμε τον πόλεμο στο
δημιούργημά μας, να προσπαθήσουμε να
πετάξουμε την μηχανή στην θάλασσα, όπως
έκανε και ο μαθητευόμενος μάγος. Αλλά
και πάλι η νίκη μας θα είναι μόνο μερική
-η θάλασσα θα είναι για πάντα αλμυρή από
εδώ και πέρα.
Ο Χέγκελ δεν ήταν
ούτε τρελός ούτε φαντασιόπληκτος. Απλά
γυρνούσε τα μάτια του πίσω στα βάθη της
ανθρώπινης ιστορίας. Ο άνθρωπος, έλεγε,
κατάφερε με την εργασία του να κυριαρχήσει
πάνω στις δυνάμεις της φύσης, αλλά τώρα
βρίσκεται αντιμέτωπος με το ίδιο του
το κατασκεύασμα, τον πολιτισμό, την
οργανωμένη κοινωνία. Ο άνθρωπος της
προϊστορικής εποχής καταδυναστευόταν
από τα θηρία, τις βροχές και το κρύο. Ο
άνθρωπος του 18ου αιώνα από τους ευγενείς,
τους επίσκοπους, τον βασιλιά και τον
Πάπα. Η επανάσταση, η μάχη ενάντια στην
φεουδαρχία, ήταν η συνέχεια του αγώνα
που ξεκίνησε η ανθρωπότητα πριν από
πολλές χιλιετηρίδες για την χειραφέτησή
της.
Ο ίδιος δεν έκλεινε
τα μάτια μπροστά στην αλλοτρίωση της
νέας κοινωνίας -του καπιταλισμού.
Περιέγραφε με μελανά χρώματα τις συνθήκες
εργασίας στα εργοστάσια, τις φυλακές
της ανθρώπινης εργασίας που είχαν χτίσει
οι ίδιοι οι εργάτες, με κόπο, πόνο, αίμα
και ιδρώτα. Αυτή ήταν, όμως, η μοίρα του
ανθρώπου. Να καταδυναστεύεται διαρκώς
από τα δημιουργήματά του, από την
μετατροπή των ιδεών του, του «πνεύματος»,
στον πραγματικό κόσμο που τον περιβάλλει,
σε «ύλη». Το μόνο που θα μπορούσε να
κάνει ο άνθρωπος θα ήταν να συνειδητοποιήσει
αυτή την τραγική του μοίρα και να
συμφιλιωθεί μαζί της. Η αντίφαση, με
άλλα λόγια, ανάμεσα στο «πνεύμα» και
την «ύλη» θα λυνόταν με την επανένωσή
τους, σε ένα «ανώτερο επίπεδο»- στο
επίπεδο της «υψηλής φιλοσοφίας» δηλαδή.
Το μυστικό της αλλοτρίωσης
δεν βρίσκεται στους ουρανούς. Οι άνθρωποι
δεν είναι έρμαια της "τραγικής τους
μοίρας". Ο αγώνας ενάντια στην
αλλοτρίωση δεν είναι παρά ο αγώνας
ενάντια στην εκμετάλλευση. Η αντίφαση
ανάμεσα στους δημιουργούς και τα
δημιουργήματά τους δεν θα λυθεί στην
σφαίρα των ιδεών. Μπορεί να λυθεί στην
σφαίρα της ίδιας της πραγματικότητας,
με την ανατροπή του καπιταλισμού -της
ανώτερης μορφής ταξικής κοινωνίας- και
την αντικατάστασή της με μια κοινωνία
πραγματικής ισότητας και ελευθερίας.
-Χριστίνα Σταθοπούλου
0 comments :
Δημοσίευση σχολίου